İşçinin en temel özlük haklarından biri de hiç kuşkusuz yıllık ücretli izin hakkıdır. İşçinin hem dinlendiği, hem de çalışmadan ücretini almaya devam ettiği bu dönem 4857 sayılı İş Kanunu’nun 53 üncü maddesinde düzenlenmiştir. Gazetecilerin 5953 sayılı Basın İş Kanunu’nun 21 inci maddesinde; gemi adamlarının 854 sayılı Deniz İş Kanunu’nun 40 ncı maddesinde; diğer çalışanlarınsa 6098 sayılı Borçlar Kanunu’nun 422 nci maddesinde düzenlenmiştir.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 53 üncü maddesinde yıllık ücretli izin hakkı deneme süresi dâhil:
a) 1 yıldan 5 yıla kadar (5 yıl dâhil) olanlara 14 iş gününden,
b) 5 yıldan çok 15 yıldan daha az olanlara 20 iş gününden,
c) 15 yıl (dâhil) ve daha çok olanlara 26 iş gününden,
az olamaz. Ancak yer altı ve maden işlerinde çalışan işçilerin yıllık izin süreleri 4’er gün artırılır. Ayrıca 18 ve daha küçük yaştaki işçiler ile 50 ve daha yukarı yaştaki işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz.
5953 sayılı Basın İş Kanunu’nda bir yıl çalışmak kaydıyla yıllık ücretli izin hakkı hizmet süresi en az bir yıl olmak kaydıyla 1 ilâ 10 arasında (dâhil) olan gazeteciye 4 hafta; hizmet süresi 10 yıldan fazla olan gazeteciye ise 6 hafta izin verilir. Gazeteci günlük olmayan aylık ya da haftalık yayında çalışıyorsa, meslekteki kıdemi ne olursa olsunher altı aylık çalışılan süre için iki hafta ücretli izin verilir.
854 sayılı Deniz İş Kanunu’nda yıllık ücretli izin hakkı hizmet süresi 6 ay ilâ 1 yıl arasında olan gemi adamlarına 15 günden; hizmet süresi 1 yıl ve daha fazla olanlaraysa bir aydan az olamaz. 7 güne kadar ücretsiz yol izin hakları da mevcuttur.
6098 sayılı Borçlar Kanunu’nda yıllık ücretli izin hakkı hizmet süresi en az 1 yıl olan işçilere yılda en az 2 hafta,fakat işçi 18 yaşından küçük ya da 50 yaşından büyükse yıllık ücretli izin süresi 3 haftadan az olamaz.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 56 ncı maddesine göre yıllık izinlerin hesaplanmasında izin süresine denk gelen ulusal bayram, genel tatil ve hafta tatili günleri yıllık izin süresinden sayılmamaktadır. Ayda 30 gün çalışmak esas olmakla birlikte bazı kısmi süreli hizmet akitleri ile daha az süreli çalışmalar da yapılabilmektedir. Kısmi süreli hizmet akdinde yıllık izinler kısmi süreler dikkate alınarak hesaplanır.
Kanuna göre işçi yıllık izin süresinde çalışması yasaktır. Bu durumda işçi yakalanırsa işveren izin için ödediği ücreti talep edebilmektedir.
4857 sayılı İş Kanunu'nun 56 ncı maddesine göre izin süreleri, tarafların anlaşması ile bir bölümü 10 günden aşağı olmamak üzere en çok üçe bölünebilir.
İşçiyi korumak için yıllık izin hakkını kullanması kanunen zorunlu tutulmuştur. İşçinin yıllık izin hakkından vazgeçmesi söz konusu olamaz. İstisnası hizmet akdinin feshi olup, bu durumda da işveren işçinin kullanılmayan yıllık izin ücretini peşin olarak ödemek zorundadır. Yıllık ücretli izin hakkı 5 yıllık zamanaşımına tabidir.
Yıllık ücretli izin hakkıyla ilgili en çok sorulan soruların başında 5 yıllık hizmet yılını dolduran işçilerin 20 günlük izin hakkının ne zaman başladığıdır?
4857 sayılı İş Kanunu’nun 53 üncü maddesinin dördüncü fıkrasının (b) bendinde 5 yıldan fazla, 15 yıldan az olanlara 20 günden az yıllık ücretli izin verilemeyeceğini düzenlemiştir. İlk bakışta işçinin altıncı yıl içinde 20 günlük izni kullanabileceği izlenimi doğsa da aynı Kanun’un 54 üncü maddesinin dördüncü fıkrasında, işçi her hizmet yılına karşılık olarak yıllık iznini gelecek (bir sonraki )hizmet yılı içinde kullanacağını hükme bağlamıştır. Dolayısıyla 5 hizmet yılını doldurup, 6 ncı hizmet yılında çalışan bir işçi 20 günlük yıllık ücretsiz hakkını ancak 7 nci hizmet yılı içinde kullanabilecektir.