İşverenlerin, sigortalıların ve hak sahiplerinin sosyal güvenlik mevzuatı kapsamında hak ve yükümlülüklerine uyup uymadığını denetleyen, iş kazası ve meslek hastalıklarını inceleyen, kayıt dışı istihdamla mücadele eden ve sigortalıların haklarını koruyan, sahte işyeri ve sahte sigortalığı tespit eden, hak sahiplerinin mevzuata uygun aylık ve gelir alıp almadığını araştıran nitelikli bir kamu görevlisidir.
Sosyal güvenlik denetmeni olmak için öncelikle üniversitelerin sayılan programlarından mezun olmanın yanında yarışma sınavında ve kurum sınavlarında başarılı olmak gerekir. Üç yıllık sosyal güvenlik denetmeni yardımcılığı sürecinde iyi bir performans sergileyerek yetki sınavına tabi tutulur ve sürenin sonunda yeterlik sınavlarında da başarılı olanlar sosyal güvenlik denetmeni olarak atanır.
Sosyal güvenlik denetmeninin sosyal güvenlik mevzuatı kadar iş hukuku, iş sağlığı ve güvenliği mevzuatı, borçlar kanunu, ticaret kanunu, vergi mevzuatı ile genel hukuk ve muhasebe bilgisine de sahip olması gerekir. Bunun dışında araştırmacı olmak ve risk almaktan korkmamak, sosyal güvenlik konularına ilgi duymak, yoğun iş temposuna sahip olmak, iş ve çalışma disiplini ile planlı ve titiz çalışmayı sevmek ve sorumluluk bilincine sahip olmak gerekir.
Sosyal güvenlik denetmenlerinin denetim ve görev yetkisini 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 59’uncu maddesinden alır. Sosyal güvenlik denetmeni ve yardımcılarıyla ilgili hükümse 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu’nun 31’nci maddesinde düzenlenmişken 703 sayılı KHK ile bu madde kaldırılarak 4 Numaralı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile sosyal güvenlik uzmanı, sosyal güvenlik müfettişi ve sosyal güvenlik denetmeni ve bunların yardımcıları başlığıyla yeniden düzenlendi. 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nda da 36’ncı maddenin ortak hükümler altında 11- (Değişik: 27/6/1989 - KHK - 375/4 maddesinde düzenlenmiştir.
Sosyal güvenlik denetmeni olabilmek için ilk şart en az dört yıllık eğitim veren yüksek öğretim kurumlarının hukuk, siyasal bilgiler, iktisadî ve idarî bilimler, iktisat, işletme, matematik, istatistik, aktüerya, bankacılık, sigortacılık, işletme mühendisliği, endüstri mühendisliği, yazılım mühendisliği, elektronik mühendisliği, elektrik ve elektronik mühendisliği, bilgisayar mühendisliği, sosyal hizmetler ve sağlık idaresi/yönetimi fakülte, yüksek okul veya bölümlerinden ya da bunlara denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından onaylanmış yurt dışındaki yüksek öğretim kurumlarından mezun olmak gerekmektedir.
Sonra ÖSYM tarafından yapılan Kamu Personeli Seçme Sınavında (yarışma sınavı) KPSS P13, KPSS P23, KPSS P40, KPSS P42 ve KPSS P47 gibi puan türünden ilanda belirtilen baraj puanını almak ve sınavın yapıldığı Ocak ayının birinci günü itibariyle 35 yaşını doldurmamış olmak gerekir.
Kurum sınavına kabul edilen adaylar da kamu maliyesinden maliye teorisi, maliye politikası, vergi hukuku ve Türk vergi sistemi; iktisattan iktisat teorisi, iktisat politikası, para teorisi ve politikası, uluslararası iktisat, Türkiye ekonomisi ve güncek ekonomik sorunlar; hukuktan anayasa hukuku, medeni hukuk, borçlar hukuku, idare hukuku ve idari yargılama hukuku, iş ve sosyal güvenlik hukuku; muhasebeden genel muhasebe ve mali tablolar analizi ile matematik, istatistik ve aktüerya bölümlerinden mezun olanlar içinse mezun olduğu alan bilgisinden sorumlu olması düzenlenmiştir.
Son olarak sözlü sınavda adayların sınav konularına ilişkin bilgi düzeyi; bir konuyu kavrayıp özetleme, ifade yeteneği ve muhakeme gücü; liyakati, temsil kabiliyeti, davranış ve tepkilerinin mesleğe uygunluğu; özgüveni, ikna ve genel kültürü; bilimsel ve teknolojik açıklığı değerlendirilir. Kurumun yaptığı sözlü sınavda da başarılı olan adaylar sosyal güvenlik denetmen yardımcısı unvanıyla atanırlar.
