Anayasa’da, “devletin, sosyal bir hukuk devleti” olduğu belirtilerek “herkesin sosyal güvenlik hakkına sahip olduğu ve devletin bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri almakla yükümlü olduğu” vurgulanmıştır. Böylece yaşam risklerine karşı asgari bir sosyal güvence öngören sosyal güvenlik sistemi, beşikten mezara hatta ölümden sonra da işlerliğini sürdüren bir şemsiyedir.
Türkiye, sosyal güvenlik uygulamasında primli ve primsiz ödemelerin bir arada bulunduğu karma sistemi benimsemiştir. Primli ödemeler (sosyal sigorta), primsiz ödemler (sosyal yardımlar) ve genel sağlık sigortası (sağlık yardımı) sosyal güvenliğin sac ayaklarıdır. Sistemin finansmanı da işçi, işveren ve devlet üçgeninde sağlanmaktadır. İşte tüm bu sistemin yürütülmesinde sosyal güvenlik denetmenleri gerek sahada gerekse kurum içinde özveriyle aktif bir görev üstlenmektedir.
Bugün sosyal güvenlik denetmenleri yaptığı iş, işlem ve görev bakımından muadili olan denetim elemanlarından oldukça düşük özlük haklarına sahip olduğu halde bir yanda sosyal güvenliğin sağlanmasında önemli görevler üstlenirken diğer yanda kayıt dışı istihdamla mücadele ederek haksız rekabetin önlenmesine ve piyasaların düzgün işlemesine de katkı sağlamaktadır.
Bu bağlamda sosyal güvenlik denetmenlerinin tarihçesine bakmak gerekirse ilk defa 27.10.2000 tarihinde Sosyal Sigortalar Kurumu’nda yoklama memuru olarak görevlendirilen personellerle işe başlandı. Daha çok sağlık karnelerinin araştırmasını yapan yoklama memurlarına zamanla işyeri denetim yetkisi de tanımlandı. 2003 yılında il müdürlükleri bünyesinde yoklama memurluğu servisleri kuruldu. 2005 yılı başında yapılan kurum içi sınavla 277 adet yoklama memuru atandı. 2006 yılında da mesleki birlik ve dayanışma için Ankara’da bugün adı Sosyal Güvenlik Denetmenleri Derneği olan dernek kuruldu. 2007 yılında yoklama memurluğu servisinin başına şef görevlendirilmesinden vazgeçilerek servis sorumlusu uhdesinde daha bağımsız bir şekilde çalışması amaçlandı. Sosyal güvenlik reformu kapsamında sosyal güvenlik kurumları tek çatı altında birleştirildi ve 2008 yılındaki mevzuat değişikliğiyle yoklama memurluğu kaldırılarak yerine sosyal güvenlik kontrol memurluğu kadrosu ihdas edildi. Aynı yılın başında kurum içi sınavla 190 personelin daha ataması yapıldı.
5502 sayılı Kanun’un 31/07/2008 tarihli ve 5797 sayılı Kanun’un 6’ncı maddesiyle eklenen geçici 7’nci maddesiyle Sosyal Güvenlik Kontrol Memurları Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde kurum içi sınavla atama usulünden vazgeçilerek yarışma sınavıyla (KPSS-A113 ve kurum sınavı) atama yapılması şartı benimsendi. 27.10.2008 tarihinde Ankara’da yapılan sınavla 300 adet sosyal güvenlik kontrol memuru alınarak mesleğe nitelik kazandırıldı. 09.02.2009 ilâ 08.05.2009 tarihleri arasında Ankara’da yapılan mesleki eğitim ve bir buçuk yıllık yetiştirme sürecinden sonra KPSS-A ile kurum dışından atanan sosyal güvenlik kontrol memurları 1.04.2010 tarihinden itibaren aktif göreve başladı.
2009 yılındaki düzenlemeyle sosyal güvenlik kontrol memurlarının iş tanımı genişletilerek bir müfettişe haiz hemen hemen tüm yetkiler tanımlandı.
5502 sayılı Kanun’un 13.02.2011 tarihli ve 6111 sayılı Kanun’un geçici 8’nci maddesi uyarınca sosyal güvenlik denetmeni kadrosunun oluşturulması konusunda düzenleme yapıldı. 14.08.2011 tarihinde yapılan yeterlik sınavında başarılı olan sosyal güvenlik kontrol memurları, sosyal güvenlik denetmeni kadrosuna atandı. Bu tarihten itibaren yarışma sınavıyla çok sayıda sosyal güvenlik denetmeni yardımcısının ataması yapıldı. Bugün sayısı 3 bin civarında olan sosyal güvenlik denetmenleri, kariyer meslek mensubu olmasına karşın benzer görevi yapan denetim elamanlarına göre özlük haklarından yoksun biçimde sahada fedakârca ve zorluklara göğüs gererek görev yapmaktadır.
