Francızca olarak yayınlanan ‘ Homenora ‘ isimli Yahudi dergisinin 1934 yılına ait 10, 11, 12. Sayısında , Profösör Abraham Galanti Samsun (Amisus ) Yahudileri adlı yazısında ‘Samsunda uzun zamandan beri ikamet etmekte olan 3 yahudi ailesinden bahsetmekteydi. Ve ayrıca bu yazı yine , o zamanlar Samsun’da hamallık yapan 6 adet Yahudi Kürt’ten sözmekteydi.
Bu şahıslar Yahudi bayramı gelince , bayramı kutlamak için kendi köylerine dönerler, bayramı kendi memleketlerinde geçirirlerdi . Ustad Moiz Zeki Albala , o tarihlerde Samsun Ticaret odasının Başkanıydı.
Syn. Eşref Günaydın , ‘Yahudi Kürtler / Babil’in kayıp çocukları adlı’ eserde , bu konuyla ilgili bize çok değerli bilgiler vermektedir. Syn.Eşref Günaydın sözkonusu eserinde bu bilgileri , bizzat Syn. Moiz Zeki Albala’dan aldığını yazmıştır.
Şehrimizin tarihinde böyle bir zenginlik ve güzellik olduğunu öğrenince bu hafta ki yazımda , Yahudilik inancından bahsetmek istedim. Tabi ki , ben bir Müslüman çocuğuyum.Ancak , bu benim başka dinlere saygılı olmamı engelleyen bir durum değildir. Çünkü biz edebi , terbiyeyi ve saygıyı Kur’an’dan ve şerefli tarihimizden öğrendik.
Türk Müslümanlığını benimsemiş , laik düşünceli bir insan olarak anlatımda bir hataya düşersem, Yahudi kültüründen gelmediğim içindir.
Yahudiler H.z.İbrahim ( A.S. )’ ı ve ondan sonra gelen H.z. İshak ve H.z. Yakub ( A.S.)’ı İbranilerin atası olarak tanımakta olup , kendilerinin aynı zamanda İsrail ismini taşıyan Yakup (A.S. )mın 12 oğlundan neş’et etmiş olduklarına inanmaktadırlar.
İsrail şeklinde bilinen Yakub (A.S. )’ın 12 oğlundan ortaya çıkan İsrail oğulları , H.z. Musa tarafından Mısır’da kölelik evinden kurtarılmış , Sina yarımadasına götürülmüştür.
M.Ö. 13 ve 7. Yüzyılda yaşamış İsrail oğullarınının dini uygulamalarını , M.ö.7. ve M.S.1. Yüzyılda 2. Mabed döneminde, sistemli bir şekilde oluşan Yahudiklikten ayırd etmek gerekir.
Bu dönem eski İsrail dini olarak kabul edilir. Eski İsrail Dini sistemli bir dinden ziyade İsrail oğulları arasında uygulanan farklı inanç ve ibadet şekillerini, özellikle 2. Tapınak zamanında resmi şekil alan Yahve tapınmasını içine almaktadır. Buna göre , İsrailoğullarının kutsal topraklara yerleşmesinden sonra Krallık ,2. Mabed ve Talmud dönemlerinde siyasi –hukuki , eskatolojik ve teolojik bir kimlik kazanmıştır.
Yahudilik , ancak ortaçağda Yahudi düşüncesi ve Rabbani gelenek kanalıyla bugün anlaşılan şekliyle teşekkül etmiştir.
Yahudilik monolotik değişmez bir sistem olmaktan ziyade , Yahudilerin çeşitli milletlerle yaşadıkları tecrübeler ve etkileşimle biçimlenen dinamik bir sistem halini almıştır.
Yahudi kutsal kitabına Bible kelimesinin İbranice karşılığı Haferim denildiği gibi , ‘sifre Ha- Kodeş , Kitve Ha – Kodeş ‘ gibi isimler verilmektedir. Ancak , alışılmış yaygın ismi Tanah’tır.
Tanah kelimesi , Tora , Neviim ve Ketuvim gibi kendisini oluşturan bölümlerin baş harflerinden meydana gelmektedir.
Yahudi kutsal kitabı , muhtevasında en önemli bölüm olan Tevrat’tan ötürü , bu isimle ma’ruftur.
Tevrat , H.z. Musa’nın Tur dağında Allah’tan aldığı emirleri içeren bölümdür.Her dönemin hukuki ihtiyaçları doğrultusunda gelişerek gelen Yahudi hukukunu ifade eder. Ayrıca , Yahudi inancı göre , H.z. Musa’ya Tevratın yorumu şifahen öğretilmiş ve bu yorum nesilden nesile aktarılmıştır. Şifahen Tora adı verilen bu Tevrat 3. Yüzyıldan itibaren yazıya geçirilmiştir.
Bizde var olan bazı şahısların cemaat olma merakı , bu kabala geleneğinden gelmektedir.
Tanah , yahidilere göre 24 , Katoliklere göre 39 kitabtan oluşmaktadır. Tora ise , Beşirat, (Yaratılış ) , Semot ( Mısır’dan çıkış ) , Vayikra ( Levililer ) Be Midver ( Sayılar ) , Bevarim ( Tesniye ) adlı 5 bölümden oluşmaktadır.
Yahudilik inancında , İslam dininde olduğu gibi bir ‘ amentü ‘ inanç belgesi yoktur. Ancak; Yahudiler dünyaya gelen her yahudinin Rab ile Musa arasındaki konuşma ve ahde vakıf olarak dünyaya geldiklerine inanırlar. Yahudilerde soy, anneden gelmektedir.
Onlarda on emir vardır. Yahudiler, tevratta var olduğuna ianandıkları 248 emir ,365 yasak toplam 613 kural ile birlikte yaşarlar.
14 Mayıs 1948’de kurulan İsrail devleti her nekadar Yahudi öğretilerine göre kurulduğunu iddia etsede , Siyonizm ile Yahudilik arasında önemli farklar mevcuttur.
Bugün , İsrail’in yaptığı hukuksuz uygulamaları kabul etmeyen Yahudiler vardır.
Herkese selam ve sevgilerimle…
Not : Her inanca saygımız olması demek , İsrail’in kurulduğu günden beri yaptığı hukuksuz uyguları kabul etmemiz demek değildir. Bizim, Filistinli kardeşlerimizin yaşadığı zulümleri tasvib etmemiz insanlık anlayışımızla bağdaşmaz.
