Cumhuriyet’in 100. yılında 100 il, 1000 ilçe sloganıyla başlayan ve 15 Haziran 2023 tarihinde gündeme oturan 19 ilçenin il olacağı yönündeki haber uzun süre beklenti içinde olan Ünye’de de heyecan yarattı.
Turgut Özal tarafından 34 yıl önce başlatılan idari yapıyı büyütme hamlesi kapsamında 19 yeni il ve 27 yeni ilçe söylemi beklentileri yükseltti. 67 olan il sayısı ilk defa 1989’da Aksaray’ın il yapılması süreci 1999 yılına kadar sürdü. 1989'da Aksaray, Bayburt, Karaman ve Kırıkkale; 1990'da Batman ve Şırnak; 1991'de Bartın, 1992'de Ardahan ve Iğdır; 1995'te Karabük, Kilis ve Yalova; 1996'da Osmaniye; 1999'da da Düzce il yapılmasıyla sayı 81’e çıktı.
İl yapılması planlanan ilçelerde il merkezine en az 30 km uzaklıkta olması, şehirleşme ve ulaşım durumu, hinterlantının olması, ekonomik çeşitliliği ve eğitim durumu gibi kriterler aranmaktadır. Bu bakımdan il olmaya aday 25 ilçe sırasıyla Ünye Ordu, Yüksekova Hakkari, Kahta Adıyaman, Edremit Balıkesir, Bandırma Balıkesir, Polatlı Ankara, Ergani Diyarbakır, Kozan Adana, Cizre Şırnak, Elbistan Kahramanmaraş, Ereğli Konya, Lüleburgaz Kırklareli, Fethiye Muğla, Nazilli Aydın, Akhisar Manisa, Erçiş Van, Ereğli Zonguldak, Siverek Şanlıurfa, İskenderun Hatay, Çorlu Tekirdağ, İnegöl Bursa, Alanya Antalya, Manavgat Antalya, Tarsus Mersin ve Gebze Kocaeli’dir.
Ünye, 2022 verilerine göre 132 bin 432 nüfusa sahip olup Ordu merkeze uzaklığı 62 km’dir. Ünye, kültürel olarak Ünye İskelesi, Manyetik Kumsallar, Tarihi Burunucu Yarımadası, Çakırtepe, Türk-Japon Dostluğu ve Ertuğrul Fırkateyni Şehitleri Anıtı, Cumhuriyet Meydanı, Yalı Kilisesi, Tarihi Çınar, Yaşayan Kültürel Miras Müzesi, Kadılar Yokuşu, Bakırcılar Arastası, Çifte Hamam, Orta Çarşı gibi tarihi eserlerle il olma kriterlerini sağlayan ilçeler arasında sayılıyor.
Ünye’nin tarihine kısacak bakmak gerekirse; Ünye eski yerleşim alanlarından biri olup tarihi MÖ 15. yüzyıla kadar gitmektedir. Ünye adı, eski kaynaklarda Oinoie, Onea ve Unieh biçiminde geçer. Bu adın Luvi dilinde “bağ, üzüm, şarap” anlamına gelen “Oinos” sözcüğünden türediği sanılmaktadır. Ünye’de yaşayan ilk topluluk MÖ 2 binlerden itibaren tarih sahnesine çıkan Kaşkalardır. Sık sık Hititlerle savaşan Kaşkalar, Hititlerin Karadeniz’e inmelerini engellemiştir. MÖ. 9. yüzyılda Ünye’de İskitler görülmektedir.
Amazon Mitolojisi de Terme ile Ünye arasında ortaya çıkmıştır. MÖ. 8. yüzyıldan itibaren Miletlilerin kolonisi haline geldi. MÖ. 550 yıllarında tüm Anadolu ile birlikte Ünye de Perslerin eline geçti. MÖ. 331’de Persleri yenen Büyük İskender Anadolu’yu ele geçirse de Ünye ve çevresi Pers satraplarının elinde kaldı. İskender’in ölümünden sonra Amasya ve Sinop merkez olmak üzere MÖ 281 yılında I. Mitridat tarafından Pontus Krallığı kuruldu.
MÖ. 63’te Sezar’ın Zile’de Pontus Ordusunu yenmesiyle Ünye de uzun bir süre Roma hakimiyetinde kaldı. Roma döneminde Ünye, merkezi Niksar olan Pontos Polemoniacus’a bağlı olarak yönetildi. MS. 733-739 yılları arasında Ünye ve çevresi Araplar tarafından kısa bir süreliğine işgal edildi. 1018 yılından beri sık sık Oğuz akınlarına maruz kalan Ünye ve çevresi 1071’deki Malazgirt Savaşı’nda sonra özellikle Çepni Türklerinin akınına uğradı.
Ahmet Danişment Gazi, Trabzon Pontus Rum İmparatorluğu’nun elinde olan Canik bölgesinde fetih faaliyetleri başlayarak geriden gelen Çepni Türklerini yöreye yerleştirdi. Danişmentlilerden sonra Hacıemiroğullarının elinde bulunan Ünye 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından Osmanlı’ya katıldı. 1867’de Trabzon Vilayeti’nin Samsun Sancağı’na bağlı kaza olan Ünye, Samsun’un il olmasıyla Samsun’un ilçesi olmuştur.
Fatsa, Niksar, Erbaa, Bolaman ve Karakuş ise Ünye’ye bağlı nahiyelerdir. 1920’de Ordu’nun il yapılmasıyla Ünye, Samsun’dan alınarak Ordu’ya bağlanmıştır.
Ordu il merkezinin ortada bulunmaması, diğer yandan iç kesimlere doğru derinliğin fazla olması da hizmet akışında güçlüklere neden olmaktadır. Bu bakımdan uzun yıllardır il beklentisi içinde olan Ünye’nin il olma durumu da doğal karşılanmaktadır. Ancak Ünye’nin il olması durumunda hangi ilçelerin Ünye’ye bağlanacağı da başka bir merak konusudur.
Terme, Salıpazarı, Niksar ve Erbaa’nın Ünye’ye bağlanma durumu uzak bir olasılık. İkizce, Çaybaşı, Akkuş’un doğal olarak Ünye’ye bağlanacağı kesin olsa da buna Kumru ve Korgan da eklenebilir. Yine ek olarak ilçe olma durumu sık sık gündeme gelen Salman’ın da doğal olarak Ünye’nin yeni ilçesi olacağı düşünülmektedir.
İlçenin tarihini detaylı ayrıntılı anlanmışsınız