Bireysel emeklilik sistemi, sosyal güvenlik kapsamında sosyal sigortalara bir alternatif olmaktan ziyade onu tamamlayıcı özel bir sigorta sistemi olarak sunulmaktadır. BES, Türkiye’de ilk defa 28.03.2001 günlü ve 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile oluşturulmuştur. Sistem kamunun dışında faaliyet göstermekle birlikte devletin gözetim ve denetimi altında, yani SPK’nin kontrolünde ve yatırım fonlarını saklama görevi de Takasbank’ın tasarrufundadır.
Bireysel emeklilik sistemi, kendi ad ve hesabına taraf olan gerçek kişinin yasalara uygun olarak kurulmuş şirketlerle bir sözleşme karşılığında tasarrufa yönelik ödediği ve devletin de katkıda bulunduğu bir birikim sistemidir. Bu bakımdan BES’in amacının; katılımcının refah seviyesinin yükseltilmesi, kaynak transferiyle iş ve istihdam olanaklarının artırılması, sosyal güvenlik yükünün azaltılması, uzun vadeli fonların yaratılması olduğu söylenebilir.
14 Haziran 2007’de 4632 sayılı Kanun’da grup emeklilik sözleşmesi, süre ve kapsam açısından bazı değişiklikler yapılmıştır. 29 Haziran 2012’de yapılan değişiklikle vergi avantajı uygulaması kaldırılarak, devlet katkısı uygulamasına geçilmiştir. Son olarak 10 Ağutos 2016 günlü ve 6749 sayılı Kanun değişikliğiyle de 4632 sayılı Kanun son şeklini almıştır. Böylece 45 yaşını doldurmamış olan ve 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4.1/a ve 4.1/c (işçi ve memur) maddesine tabi olarak çalışanların bireysel emeklilik sistemine dahil edilmesi öngörülmüştür. Katılımcının katkı payı da prime esas kazancının % 3’ü olarak belirlenmiştir.
1000 ve üzerinde sigortalı çalıştıran özel sektör işyerleri 1 Ocak 2017 tarihi itibariyle sisteme dahil edilmiştir. Kamu çalışanlarıyla 250 ilâ 1000 arasında sigortalı çalıştıran özel sektör işyeriyse 1 Nisan 2017 tarihinde sisteme dahil edildi. 100 ilâ 250 sigortalı çalıştıran özel sektör işyerleri 1 Temmuz 2017; İl özel idaresi, belediye, KİT ve 50 ilâ 100 sigortalı çalıştıran özel sektör işyerleri 1 Ocak 2018; 10 ilâ 50 sigortalı çalıştıran özel sektör işyerleri 1 Temmuz 2018; 5 ilâ 10 sigortalı çalıştıran özel sektör işyerleriyse 1 Ocak 2019’dan itibaren sisteme geçmek zorundadır. Böylece 14 milyon özel ve kamu çalışanı sisteme dahil olacak.
Sisteme dahil olan katılımcı, bildirim tarihten itibaren iki ay içinde cayma hakkını kullanabilmektedir. Bireysel emeklilik sisteminde emekliliğe hak kazanmak için sistemde en az 10 yıl süreyle katkı payı ödenmesi ve 56 yaşının tamamlaması gerekmektedir.
Bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı payının % 25’i devlet tarafından ödenecektir. Sisteme otomatik (yarı zorunlu) olarak giren katılımcılara bir defaya mahsus 1.000 TL de peşin devlet katkısı verilecektir. En az 10 yıl sistemde kalıp, maaş almak isteyenlere de ayrıca toplam birikimin % 5’i kadar ilave katkı sağlanacaktır.
3 yıl sistemde duran katılımcı biriken tutarın % 15’ine; 6 yıl sistemde duran katılımcı biriken tutarın % 35’ine; 10 yıl sistemde duran katılımcıya % 60’ına, 10 yılın doldurup, 56 yaşını tamamlayan katılımcıysa % 100’üne hak kazanacaktır.
İşveren ya da kamu idaresi katılımcıyı “otomatik” olarak sisteme sokmak için emeklilik planı düzenleme konusunda Hazine Müşteşarlığı’nca uygun görülen bir şirketle sözleşme yapmak ve katılımcı adına da primleri her ay düzenli olarak ödemek zorundadır.
En düşük katkı payı 53,00 TL, en yüksek katkı payı da 340,00 TL olacaktır. Yükümlülüklerini yerine getirmeyen işverene her bir ihlal için 100,00 TL idari para cezası kesilecektir.
Düşük ve orta gelirli kesimi koruyucu düzenlemelerin yapılmadığı, katkı payına esas tutarda adaletsizlik olduğu ve sistemden ayrılmanın zorlaştırıldığı gerekçesiyle sistem eleştirilmektedir. Ancak söz konusu eleştirileri göğüsleyecek düzenlemelerin yapılması halinde, bireysel tasarrufun özendirilmesi açısından sistemin PES değil, BES dedirtecek cinsten olduğunu da vurgulamak gerekmektedir.
İyi tasarruflar Türkiye…