Anayasanın 127 nci maddesi yerel (mahalli idare) yönetimleri düzenler ve il özel idareleri, belediye ve köylerden oluşur. Kamu tüzel kişiliğine sahip, kuruluş, görev ve yetkileri yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenleneceğini hükme bağlamıştır. Seçimleri beş yılda bir yapılır, ancak genel seçimlere bir yıl varsa seçimler birleştirilir. Seçilmiş organlarının organlık sıfatlarını kazanmalarına ilişkin itirazların çözümü ve organlık sıfatlarını kaybetmeleri yargı yolu ile mümkündür. Merkezi yönetimin vesayet denetimine tabidirler.
İl Özel İdaresi: Önce 1913’te düzenlenmiş, 1987’de ve 2005’te bazı değişiklikler yapılmış ve son şekli 2012 yılında verilmiştir. Büyükşehir Yasası’ndaki son değişiklik ile büyükşehirlerdeki il özel idareleri kaldırılarak, görev ve yetkileri büyükşehir belediyelerine devredilmiştir.
İl özel idaresinin temel görevleri bayındırlık, tarım ve hayvancılık, eğitim, sağlık, sosyal yardım, ekonomi ve ticari alanlardır. Ayrıca belediye ve köy sınırları dışında kalan alanlarda da hizmet sunar. İl özel idaresi il genel meclisi, il encümeni ve validen oluşmaktadır.
Belediye İdaresi: İlk modern belediye idaresi 1865’te İstanbul’da kuruldu.
İl ve İlçe merkezlerinde nüfusuna bakılmaksızın diğer yerlerde ise nüfusu 5000’i bulan yerlerde kurulur. Belediye sınırları belediye meclisinin kararı, kaymakamın görüşü ve valinin onayı ile kesinleşir ve beş yıl değişiklik yapılamaz. Nüfusu 2000’e düşen belediyeler Danıştay’ın görüşü alınarak İçişleri Bakanlığı’nın teklifi ve müşterek kararname ile köye dönüştürülür. Malları İl Özel İdaresi tarafından tasfiye edilir.
Görevleri temel olarak bayındırlık, düzenlilik, temizlik ve alt yapı çalışmalarıdır. Nüfusu 50.000’i aşan belediyeler seçimden sonra altı ay içinde stratejik plan ve performans programı hazırlamak zorundadır.
Belediyeler; Belediye Meclisi, Belediye Encümeni ve Belediye başkanından oluşur.
Belediye meclisince kesinleşen kararlar mülki amite gönderilir. Mülki amir belediye kararları aleyhine iptal davası açabilir.
Büyükşehir Belediye İdaresi: İlk defa 1984 yılında 195 sayılı KHK ile düzenlenmiş olup, son şeklinin 2012 yılındaki değişiklikte almıştır. İlin toplam nüfusunun 750 bini aşması durumunda ilin tamamını kapsayacak şekilde büyükşehir belediye idaresi kurulmaktadır.
Temel görevleri, nazım imar planı yapmak ve bu doğrultuda hazırlanan ilçe belediye planlarını onaylamak. Alt yapı, taşımacılık hizmetleri vermek; belediyeler arasındaki ihtilafları çözmek; zabıta ve diğer belediye işlerini yapmak; su ve itfaiye işlerini düzenlemek; çevre sağlığı, kontrol ve tasarım işleri yapmak.
Köy İdaresi: Nüfusu 150 ilâ 2000 arasında olan yerleşim yerlerine köy denir. Tüzel kişiliği var, ancak yönetmelik çıkaramaz. Zorunlu görevleri sağlık, eğitim ve güvenlik iken, isteğe bağlı olanlar köyü güzelleştirmek ve kalkındırmaktır. Köy derneği, ihtiyar heyeti, köy personeli ve muhtardan oluşmaktadır.
Mahalle İdaresi: Mahalle idaresi Selçuklu’ya kadar uzansa da resmi olarak 1944’te kurulmuştur. Yerel yönetimler içinde sayılmaz. Tüzel kişiliği ve bütçesi yoktur. Muhtar ve dört azadan oluşur. Kurulması, kaldırılması ve düzenlenmesi belediye meclisinin kararı, kaymakamın görüşü ve valinin onayıyla olur.
